Vấn nạn nhức nhối Bauxite Tây Nguyên vẫn không hề thuyên giảm
| Kính mời bạn đọc đọc bài viết vừa mới đăng trên Đất Việt mà chúng tôi đăng lại dưới đây rồi đối chiếu với hai bài cũ hơn cũng trên Đất Việt để tự mình hình dung “bản trường ca bauxite Tây Nguyên” đang nằm vào chương đoạn nào trong các “tấu khúc lâm ly” của TKV. Bauxite Việt Nam |
Bauxite xin giảm 90% phí môi trường: Vì sao gây sốc?
Bích Ngọc (Thực hiện)
Thứ Sáu, 31/07/2015 13:34
(Quan điểm) - Chúng ta đang khai thác tài nguyên nhưng hiệu quả kinh tế chưa tương xứng với đầu tư tài chính và giá trị tài nguyên được khai thác.
Quá trình vận chuyển quặng tinh từ nhà máy tuyển quặng đến nhà máy alumin thì đỡ hơn bởi tinh quặng được vận chuyển bằng băng tải được che kín.
Thế nhưng, tác động môi trường và nguy cơ tiềm ẩn về sự cố môi trường nhiều nhất trong khai thác bauxite là khâu sản xuất alumin. Trước tiên là khói từ nhà máy nhiệt điện chạy bằng than với công suất 30MW được vận hành và liên tục xả khói ra môi trường bên ngoài.
Tiếp đến là nguy cơ từ bùn đỏ, một vấn đề đã tốn nhiều giấy mực do trong bùn đỏ có chứa xút ăn da dư thừa từ quá trình sản xuất alumin, nếu bị chảy ra ngoài sẽ rất nguy hiểm.
TKV nói rằng tác động môi trường từ bùn đỏ thuộc khâu sau khai thác vì thế không thuộc phạm vi của phí bảo vệ môi trường. Theo tôi thì không phải vậy, bởi nếu những tác động đó không nằm trong phạm vi của phí bảo vệ môi trường thì phải nằm trong phạm vi của một quy định khác về bảo vệ môi trường, nhưng hiện nay chưa có. Vì thế, nó cần được tính trong phạm vi của phí bảo vệ môi trường mà doanh nghiệp khai thác bauxite phải nộp.
Sơ bộ phân tích như trên để thấy rằng có nhiều tác động môi trường ngoài hàng rào trong khai thác bauxite chứ không phải “dễ như bóc bánh” mà TKV vẫn thường nói. Vì thế, không thể đơn giản để giảm phí môi trường tới tận 90% như TKV đề xuất được.
Nghị định 74 hiện nay quy định mức phí bảo vệ môi trường của khai thác bauxite giao động từ 30-50.000 đồng/tấn tinh quặng. Lâm Đồng thì cho rằng mức thu này là hợp lý, phù hợp để địa phương khắc phục môi trường. Trong khi TKV lại cho rằng mức này là cao vì việc khai thác không ảnh hưởng môi trường nhiều đến thế nên đã đề nghị hạ xuống còn 4.000 đồng/tấn. Ai đúng ai sai ở đây đều phải có đánh giá. Không thể tranh cãi tay bo mà không có số liệu chứng minh. Nếu TKV muốn đưa ra mức đề nghị là 4.000 đồng/tấn thì phải đưa ra được đánh giá giải trình là tại sao đưa xuống mức đó.
Căn cứ thực tế có thể nhẩm tính nhanh rằng với công suất của nhà máy Tân Rai là 650.000 tấn alumin / năm, tương đương với việc phải khai thác khoảng 2,6 triệu tấn quặng nguyên khai, như vậy tổng tiền phí bảo vệ môi trường mà TKV nộp hàng năm là 10,4 tỷ đồng.
Liệu có đủ để khắc phục những tác động môi trường (kể cả những nguy cơ về sự cố môi trường) hay không? Xin nhường câu trả lời cho chính TKV cùng chính quyền 2 tỉnh Lâm Đồng và Đăk Nông.
Hiện Chính phủ đang chỉ đạo sửa đổi Nghị định 74 theo hướng mức thu phí dựa trên mức độ gây ô nhiễm môi trường của hoạt động khoáng sản. Không chỉ riêng TKV mà có nhiều doanh nghiệp đang đề nghị giảm mức thu phí để tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp.
Tuy nhiên, như đã trao đổi ở trên thì Bộ Tài chính, cơ quan chủ trì sửa đổi Nghị định 74 cần tỉnh táo bởi việc tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp và đóng phí bảo vệ môi trường là 2 việc hoàn toàn khác nhau.
PV: - Từ quan sát về hoạt động của hai nhà máy bauxite trong suốt thời gian qua, theo ông đến thời điểm này, chúng ta liệu đã đủ thông tin để đánh giá hiệu quả của hai dự án này chưa, thưa ông? Ông có cho rằng chủ đầu tư cần công khai thêm thông tin, mời các chuyên gia tham gia tính toán ra sao để tư vấn cho Chính phủ một cách đúng đắn nhất hay không?
TS Phạm Quang Tú: - Trên thực tế nhà máy Tân Rai đã đi vào hoạt động và cho ra sản phẩm được hơn 2 năm nay.
Vì thế tôi cho rằng không chỉ đã đủ thông tin để đánh giá mà đây còn là vấn đề cấp thiết nhằm đánh giá lại hoạt động thí điểm này. Với tất cả thông tin, thông số của hai năm hoạt động của Tân Rai hoàn toàn đủ để chúng ta đánh giá toàn diện để xem lại việc thí điểm kết quả đến đâu, qua đó đề xuất với các cấp có thẩm quyền để thời gian tới nên tiếp tục khai thác bauxite hay không, và nếu khai thác thì nên ở quy mô nào, mức độ ra sao.
Với tư cách là một người dân và một nhà khoa học tôi mong rằng Nhà nước thuê một đơn vị tư vấn độc lập từ bên ngoài thực hiện việc đánh giá này nhằm đảm bảo tính khách quan và đưa ra những ý kiến tư vấn độc lập nhất.
Xin trân trọng cảm ơn ông!
B.N.
Phụ lục hai bài cũ
1. Bauxite Tây Nguyên lỗ nặng minh chứng 'sập bẫy' Trung Quốc?
Phương Nguyên (Tổng hợp)
(Tin tức thời sự) - Nhà máy tại Tân Rai có thể lỗ khoảng 460 tỷ đồng trong 3 năm đầu, trong khi con số ở Nhân Cơ là 3.000 tỷ cho 6 năm.
Các dự án bauxite hiện đang có nguy cơ rủi ro cao. Đặc biệt, nếu không có những biện pháp giải quyết kịp thời thì mức độ rủi ro này sẽ ngày càng gia tăng.
Lời cảnh báo này hơn một lần được các chuyên gia nhắc tới. Tại buổi tọa đàm do Trung tâm Thiên nhiên và con người (thuộc Liên hiệp các Hội khoa học kỹ thuật VN) vừa tổ chức ngày 28/3 giới chuyên môn lại tiếp tục bày tỏ lo lắng này.
Theo đó, tờ Tuổi trẻ dẫn lời chuyên gia cho rằng chủ đầu tư là Tập đoàn Công nghiệp than - khoáng sản Việt Nam (TKV) đã “sập bẫy” của nhà thầu Trung Quốc.
TS Nguyễn Thành Sơn, nguyên Giám đốc Ban quản lý dự án than đồng bằng sông Hồng chỉ ra cái gọi là 'sập bẫy' đó chính là việc TKV đã bỏ qua việc thuê tư vấn làm hồ sơ mời thầu, thiết kế kỹ thuật, đánh giá hồ sơ. Tuy nhiên, trường hợp này TKV đã tự mình làm mọi thứ.
Trên lý thuyết, khi TKV tự làm thì sẽ tiết kiệm chi phí tư vấn, tức khoảng 5% tổng giá trị gói thầu, tương đương 695 tỉ đồng. Nhưng trên thực tế, TKV đã công bố phí quản lý và tư vấn dự án lên gần 800 tỉ đồng.
Ông Sơn cho rằng: “TKV đã tự mình mắc lừa, tự sập bẫy của chính mình. Tưởng làm lấy sẽ rẻ, nhưng cuối cùng lại không rẻ”.
Lời cảnh báo về thua lỗ của hai dự án bauxite Tây Nguyên đang dần thành hiện thực
Ông Nguyễn Văn Ban, nguyên Trưởng ban alumin Tổng công ty Khoáng sản VN, cho rằng Trung Quốc bỏ thầu với giá rất thấp. Nhưng sau khi bỏ thầu xong, được VN chọn để ký EPC, giá hợp đồng lại tăng lên.
Đặc biệt, theo ông Ban, công nghệ Trung Quốc tiêu hao nước, than, kiềm đều cao hơn mức các nước có công nghệ tiên tiến.
Với thực thu alumin theo công nghệ Trung Quốc thiết kế chỉ đạt 85% trên quặng tinh, trong khi công nghệ tiên tiến 87%, theo ông Ban, với công suất 630.000 tấn/năm, tổn thất lên tới 40 triệu USD/năm.
Và cũng chính cái sự 'rẻ' ấy có thể khiến Tân Rai 'chết' vì các thiết bị trên dây chuyền công nghệ không như mong muốn.
Trên thực tế thời gian qua giới chuyên môn cảnh báo nhiều về việc thua lỗ từ hai dự án này. Cụ thể, năm 2013, tỉ lệ thua lỗ là 20%. Năm 2014 tăng lên thành 21%.
Riêng năm 2015 thì dự tính là lỗ 14% với điều kiện sản xuất đủ 660.000 tấn theo kế hoạch. Nếu không đủ sản lượng này thì tỉ lệ thua lỗ cũng không giảm nhiều.
Theo PGS.TS Hồ Uy Liêm, nguyên Phó Chủ tịch LHH Việt Nam: cần thành lập các hội đồng khoa học độc lập, bao gồm các chuyên gia sâu về công nghệ, các nhà kinh tế, kể cả kinh tế giao thông vận tải, kinh tế môi trường...để đánh giá một cách nghiêm túc khách quan độc lập toàn bộ quá trình thực hiên hai dự án này.
"Đánh giá những khó khăn và tồn tại trên cơ sở làm việc với các chuyên gia và các nhà quản lí dự án một cách công khai, minh bạch.
Trên cơ sở kiến nghị của các hội đồng, Chính phủ sẽ xem xét thêm các yếu tố khác để quyết định cần làm tiếp hay không. Đó sẽ là quyết định rất khó khăn: làm cũng dở, mà không làm cũng dở. Trong hai cái dở ấy phải chọn ra cái đỡ dở hơn mà thôi", PGS Hồ Uy Liêm nói.
P.N.
2. Quốc hội chỉ thẳng nhiều điểm chưa được của bauxite Tây Nguyên
Bích Ngọc
(Tin tức thời sự) - UBTVQH chưa quyết định các kiến nghị ưu đãi đối với 2 dự án bauxite trong Nghị quyết giám sát mà yêu cầu chủ đầu tư tiếp tục nghiên cứu.
Ông Nguyễn Văn Phúc, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội đã trả lời Đất Việt liên quan đến những tiếp thu phản biện vào Nghị quyết do Ủy ban thường vụ QH vừa ban hành về nội dung giám sát “hiệu quả tổng thể về kinh tế, xã hội gắn với đảm bảo an ninh - quốc phòng của hai dự án bauxite Tân Rai và Nhân Cơ do Tập đoàn Than - khoáng sản VN làm chủ đầu tư”.
Thời gian qua hai dự án bauxite Tân Rai và Nhân Cơ đều là các dự án gây ra nhiều tranh cãi về việc nên tiếp tục hay dừng lại.
Vẫn còn nhiều băn khoăn liên quan đến hiệu quả hai dự án bauxite Tây Nguyên
Theo ông Phúc, Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã nêu những mặt được chưa được của dự án, chỉ ra nguyên nhân và đề ra yêu cầu đối với Chính phủ, các bộ ngành, địa phương trong việc tiếp tục triển khai hai dự án bauxite ở Tây Nguyên.
Ông Phúc cho biết thêm: "Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng chưa quyết định trong Nghị quyết mà yêu cầu chủ đầu tư tiếp tục nghiên cứu sau đó trình ra Ủy ban thường vụ Quốc hội. Những gì thuộc thẩm quyền thì Ủy ban sẽ quyết định, còn những vấn đề như là xin giảm thuế thì phải trình ra Quốc hội xin ý kiến".
Hiện Ủy ban Thường vụ Quốc hội yêu cầu Chính phủ tiếp tục chỉ đạo chủ đầu tư tăng cường công tác quản trị, cải tiến kỹ thuật, sớm tiếp cận và làm chủ công nghệ, thiết bị của hai dự án; quản lý vận hành, tổ chức sản xuất tốt để giảm chi phí, hạ giá thành, nâng cao hiệu quả kinh tế của hai dự án.
Nghị quyết cũng nêu rõ Chính phủ chỉ đạo xử lý kịp thời các khó khăn, vướng mắc, có chính sách tiếp tục hỗ trợ việc thực hiện hai dự án; đẩy nhanh tiến độ sản xuất tinh quặng sắt từ phế thải bùn đỏ để vừa nâng cao hiệu quả kinh tế vừa góp phần giải quyết vấn đề môi trường của hai dự án.
Theo ông Phúc, đây là hai dự án thí điểm nên Ủy ban Thường vụ Quốc hội còn yêu cầu Chính phủ rà soát tổng thể quá trình triển khai hai dự án, đánh giá tác động toàn diện đến kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh, môi trường, văn hóa..., có giải pháp, biện pháp phù hợp làm cho dự án an toàn, hiệu quả.
"Sau đó Ủy ban Thường vụ yêu cầu chủ đầu tư tổng kết báo cáo lại Quốc hội để quyết định những chủ trương tiếp theo", ông Phúc nói.
Trước đó vào tháng 2/2014, báo cáo của Bộ Công thương đánh giá nhà máy alumin Tân Rai sẽ lỗ đến 2015, mức lỗ từ 176 đến 258 tỉ đồng/năm; nhà máy alumin Nhân Cơ sẽ lỗ từ năm 2015 đến tận 2020.
Sau đó, báo cáo bổ sung trước Ủy ban Thường vụ Quốc hội hôm 17/5, Thứ trưởng Bộ Công thương Cao Quốc Hưng nói: Đa số thiết bị cho cả hai dự án có xuất xứ từ Trung Quốc. Nhưng một số thiết bị đòi hỏi chất lượng cao đã mua từ châu Âu. Toàn bộ thiết bị khi vào dự án đều được kiểm tra, đánh giá chặt chẽ. Sản phẩm alumin sản xuất ra đến đâu tiêu thụ hết đến đó.
“Hai dự án đều có hiệu quả kinh tế tuy không cao", ông Hưng cho biết.
Theo đó Bộ Công thương đề nghị giảm phí môi trường, thuế tài nguyên, áp thuế giá trị gia tăng 0%, chỉ thuê đất có thời hạn của dân thay vì đền bù... để tăng hiệu quả dự án, giảm lỗ.
B.N.